انواع جملات در زبان عربی، جمله اسمیه و فعلیه

همه عبارت های متون عربی از دو جمله تشکیل می شوند که این جملات یا فعلیه هستند یا اسمیه.

علت اهمیت مبحث انواع جملات در عربی

برای تشخیص اغلب نقش ها در جملات ابتدا باید تشخیص دهیم که جمله مورد نظر فعلیه است یا اسمیه بنابراین تقریبا کل قواعد عربی به این موضوع بستگی دارد و ارزش آن را در توضیحات زیر متوجه خواهید شد.

ما در دیگر مقالات موجود در سایت به موضوع اینکه چگونه جمله فعلیه را از اسمیه تشخیص دهیم پرداخته ایم با کلیک بر روی آن میتوانید مقاله را مطالعه کنید.

جمله فعلیه

جمله ای است که با فعل شروع می شود.

اجزای اصلی آن:

فعل + فاعل + مفعول (اگر فعل جمله متعدی باشد)

نمونه: یُدَرِّسُ المعلّمُ التَّلامیذَ: معلم به دانش آموزان درس می دهد.

در اینجا « یُدَرِّسُ»نقش فعل ، «المعلّمُ» نقش فاعل «التَّلامیذَ» نقش مفعول را دارد .

فاعل چیست ؟

انجام دهنده فعل و یا دارنده حالتی (مثل عصبانی یا شاد بودن) است که همواره دارای اعراب مرفوع ( ُ ، ٌ ، انِ ، ونَ) می باشد.

به اعراب رفع فاعل، در مثال های زیر دقت کنید:

جاءَ معلّمٌ ناجحٌ/ جاءَ المعلّمُ/ جاءَ المعلّمانِ/ جاءَ المعلّمونَ

چگونه فاعل را در جمله پیدا کنیم؟

برای پیدا کردن فاعل ابتدا باید انواع آن را بدانیم سپس راه های دیگر را یاد بگیریم.

انواع فاعل:

الف) اسم ظاهر: اسم مرفوعی که بعد ازگ فعل می آید.

نمونه: ذَهَبَ المسلمُ/ ذَهَبَ المُسلمونَ/ ذَهَبَت المُسلِمتانِ

ب) ضمیر بارز: ضمایر متصلی که به آخر فعل متصل می شوند و بیانگر شناسه و صیغه فعل می باشد.

نمونه: المُسلمونَ ذَهَبوا/ کَتَبتُ الدَّرسَ

ج) ضمیر مستتر: ضمیری که در فعل پنهان است.

نمونه: المُعلِّمُ کَتَبَ: فاعل ضمیر مستتر “هو”

تذکر: حال که انواع فاعل را شناختیم این نکته را بدانید که برای پیدا کردن فاعل، آنچه قبل از فعل آمده را نادیده بگیرید؛ چرا که فعل همواره بعد از فعل می آید و با عبارت های پرسشی (چه کسی، چه چیزی) از فعل سوال کن؛ آنچه در پاسخ به این سوالات بیاید، نقش «فاعل» را در جمله دارد.

آیا فعل به تنهایی می تواند جمله فعلیه باشد؟

بله، زیرا فاعل گاهی ضمیری در خود فعل است؛ پس یک فعل تنها می تواند جمله فعلیه در نظر گرفته شود.

مفعول (مفعول به) چیست؟ و چه زمانی باید دنبال آن باشیم؟

اسمی است که عمل فعل بر روی آن انجام می شود و یا حالتی بر روی آن رخ می دهد و اعراب آن همواره منصوب

( َ ، ً ، ینِ، ینَ) است.

زمانی باید دنبال مفعول باشیم که فعل جمله متعدی باشد، یعنی اگر فعل جمله لازم باشد دیگر نیازی به مفعول نخواهد داشت.

(برای خواندن مبحث لازم و متعدی به مقاله مورد نظر مراجعه کنید)

حالت های مفعول به

دو حالت مفعول به

1) اسم ظاهر: در این حالت مفعول به، اسمی منصوب است که بعد از فعل (و معمولاً بعد از فاعل) دیده می شود.

نمونه: یَعرِفُ النّاسُ الأصدقاءَ الأوفیاءَ: مردم دوستان با وفا را می شناسند.

در اینجا نقش «یَعرِفُ»فعل ،« النّاسُ»فاعل و «الأصدقاءَ »مفعول (اسم ظاهر) است .

نمونه: ضَرَبَه علیٌّ : علی او را زد

در اینجا «ه» ضربه مفعول است .

ایّاکَ نَعبُدُ: فقط تو را می پرستیم

در اینجا « ایّاکَ» مفعول است .

چگونه دنبال مفعول بگردیم؟

حال که مفعول و انواع آن را شناختیم باید بدانیم که با توجه به اینکه معمولاً در سوالات کنکور حرکت گذاری کاملی بر روی کلمات صورت نمی گیرد، بهترین راه برای تشخیص مفعول به این است که با عبارت های پرسشی (چه کسی را، چه چیزی را) از جمله سوال کنیم، آنچه در پاسخ به این سوالات گفته می شود نقش «مفعول به» را در جمله دارد.

جمله اسمیه

جمله ای که با اسم شروع می شود.

اجزای اصلی آن:

مبتدا + خبر

نمونه: الکتابُ مفیدٌ

در اینجا « الکتابُ» مبتدا و « مفیدٌ»خبر است .

مبتدا چیست و چه ویژگی هایی دارد؟

اولین اسمی است که جمله اسمیه با آن شروع می شود و دارای ویژگی های زیر است:

حتما اسم است و فعل یا جارو مجرور نمی توانند مبتدا واقع شوند.
همواره مرفوع است.
حتما خبری درباره آن داده می شود.

خبر و انواع آن در جمله اسمیه

خبر چست؟

کلمه یا عبارتی است که بعد از مبتدا و گاهی قبل از مبتدا می آید و مرفوع است. برای پیدا کردن خبر ابتدا باید انواع آن را بشناسیم.

انواع خبر

1) خبر مفرد: خبری که فقط یک اسم است و با یکی از علامت های رفع دیده می شود.

نمونه: المُعلّمُ حَنّونٌ: معلم مهربان است.

2) خبر جمله: گاهی اوقات معنای مبتدا را یک جمله کامل می کند. این جمله می تواند یا فعلیه باشد یا اسمیه

نمونه: الحَسَدُ یَأکُلُ الایمانَ

در اینجا « یَأکُلُ» خبر جمله فعلیه است

علیٌّ قلبُهُ طاهرٌ.

در اینجا « قلبُهُ طاهرٌ» خبر جمله اسمیه است.

3) خبر شبه جمله: اگر اسم یا جمله ای برای خبر شدن وجود نداشته باشد، شبه جمله برای خبر واقع شدن به کمک ما می آید که دو نوع می باشد:

الف) جار و مجرور

نمونه: اجتنابُ المَحارِمِ من طبائع العُقَلاء: دوری کردن از گناهان از رفتارهای دانایان است.

در اینجا «اجتنابُ » مبتدا و «من طبائع» خبر جار و مجرور است .

ب) قید مکان و زمان (عند، فَوقَ، تحتَ، خَلفَ، هناکَ، یَوم، صَباح، مساء و …)

نمونه: الطائرُ فَوقَ الشَّجَرَة: پرنده بالای درخت است.

دراینجا «فَوقَ» خبر و «الشَّجَرَة» مضاف الیه است.

چه موقع خبر جلوتر از فعل می آید؟

مشهور ترین حالت این است که خبر از نوع شبه جمله (ظرف – جارو مجرور) و مبتدا نکره باشد و در اینصورت واجب است که جای مبتدا و خبر عوض شود؛ یعنی خبر مقدّم و مبتدای موخّر داشته باشیم.

نمونه: فی الصَّف تلمیذٌ

در اینجا «فی الصَّف» خبر مقدم و «تلمیذٌ»مبتدای موخر است.

مبحث انواع جملات را در قسمت قواعد «درس 5 عربی دهم انسانی و مشترک» کتاب های درسی می توانید بیابید و قبل از خواندن این مبحث نیاز داریم تا ساختار های مقدماتی فعل و اسم را (که تمامی آنها در عربی متوسطه اول وجود دارند) بدانیم. یعنی زمانیکه کلمه ای را ببینیم تشخیص دهیم اسم است یا فعل. این مسئله در تشخیص انواع جمله در عربی مهم است. برای آموزش موضوع افعال در عربی حتما روی آن کلیک کرده و مقاله و ویدئوی آموزشی رایگان آن را مشاهده نمایید.

همچنین باید بدانیم یک فعل در کدام صیغه قرار دارد چرا که این موضوع در تشخیص فاعل لازم است.

باتوجه به اینکه موضوع انواع جملات در زبان عربی جزء قواعد درسی دوره دهم متوسطه میباشد شما میتوانید با مشاهده دوره تیتان دهم انسانی و دوره تیتان دهم مشترک که شامل ( قواعد، لغت، ترجمه و حل تمرین کتاب میباشد) این مبحث را به صورت کامل آموزش ببینید و تنها در صورت نیاز به آموزش قواعد میتوانید از دوره میماس دهم انسانی و دوره میماس دهم مشترک استفاده کنید.

با کلیک بر روی عنوان هر کدام از دوره ها میتوانید اطلاعات بیشتری را مشاهده کنید و در صورت نیاز به مشاور و راهنمایی با ما در ارتباط باشید.