همه چیز درمورد اسم فاعل و اسم مفعول – مثال و نحوه ساخت

شاید شما هم جز افرادی باشید که این سوال برایشان به وجود آمده: چه فرقی میان اسم فاعل و اسم مفعول با فاعل و مفعول در عربی وجود دارد؟

در این مقاله قصد دارم تا تفاوت این دو مبحث، راه تشخیص و ساختار هر کدام از آن‌ها را نیز به شما نشان دهم.

دانش “صرف” در عربی

در عربی دانشی به نام “صرف” وجود دارد. کار این دانش چیست؟ به این می‌پردازد که ظاهر کلمه به تنهایی و بدون توجه به کلمات قبل و بعدش، چه ویژگی‌هایی دارد.

می‌خواهم فرضیه‌ای را بیان کنم که ممکن است کمی غیر واقعی به نظر برسد.

صرفا بعنوان یک مثال برای نقش بندی بهتر در ذهنتان از من بپذیرید.

فرض کنید در یک روز طوفانی درِ خانه‌تان به صدا در می‌آید! سوالاتی به ذهنتان خطور می‌کند:

آیا باد در را به صدا در آورد؟ یا یک انسان پشت در است؟ چند نفرند؟ خانم است یا آقا؟ اخلاقشان چگونه است؟ انعطاف پذیرند یا خجالتی؟ می‌شناسیشان یا غریبه اند؟

آیا با تغییر جایگاه اجتماعیشان خودشان هم تغییر می کنند یا همان گونه که بودند باقی می مانند؟

(قطعا با شنیدن صدای در، فوراً اقدام به باز کردن آن می کنیم و نیازی به این سوالات نداریم ولی خب مثال است دیگر!)

با توجه به موارد بالا به مثال زیر توجه کنید:

رأیتُ الطالبَ یُطالعُ فی المکتبة.

ویژگی ظاهری “الطالب” (بدون توجه به جمله): اسم، مفرد، مذکر، اسم فاعل مجرد، معرَّف به ال، معرب

اسم فاعل و اسم مفعول مربوط به علم صرف می شوند و برای تشخیص‌شان نیازی نیست حتما در جمله وجود داشته باشند.

مثل: «طالب» که چون بر وزن فاعِل است اسم فاعل و «مطلوب» در وزن مَفعول و اسم مفعول است. (توضیح مفصلی دارد که پیش‌تر به آن می‌پردازیم).

اما دانش دیگری وجود دارد به نام نحو که در مورد جایگاه کلمه در جمله بحث می‌کند.

فرض کنید مردی را در بانک و در محل کارش می‌بینید که در باجه 3 نشسته است؛ از جایگاهش می‌فهمید که او کارمند بانک است یا کسی را می‌بینید که پشت میزی بزرگ در کنار پنجره بر صندلی تکیه داده است؛ متوجه می‌شوید که او رئیس بانک است.

با توجه به جایگاه آن‌ها نقش یا شغل‌شان را تشخیص داده‌اید. حال به مثال زیر دقت کنید:

مثال: قَرَأ علیٌّ الکتابَ.

با توجه به اینکه «علیٌّ» بعد از فعل «قَرَأ» آمده و انجام دهنده آن است، نقش «فاعِل» به آن اختصاص می یابد و همچنین فعل «قَرَأ» عملی است که بر«الکتابَ» وارد شده (“خواندن” روی “کتاب” اعمال شده است.)

و الکتاب در نقش «مفعول به» واقع می شود.

اینم از این!

برویم سراغ توضیح پیشرفته از اسم فاعل و اسم مفعول.

(تا اینجا اگه سوالی دارین، توی قسمت دیدگاه‌ها برام بنویسید تا در اولین فرصت جواب بدم)

اسم فاعل در زبان فارسی

اسم فاعل، شخص یا چیزی است که کاری (نویسنده، آموزگار و …) از او سر زده  است یا دارای حالتی (شکیبا، زیبا، بینا…) می‌باشد.

در زبان فارسی به این اسم، صفت فاعلی گفته می‌شود. و ساختار آن به صورت‌های زیر می‌باشد:

بن مضارع + نده/ گار/ ا/ کار/ ان

مثال: خواننده، آفریدگار، دانا، ستمکار، روان

اسم فاعل در زبان عربی

اسم مشتقی ( گرفته شده از فعل یا مصدر) است که از فعل های ثلاثی مجرد و مزید (مراجعه شود) ساخته می‌شود. اسم‌های مشتق (هر چند کلمه مشتق از کتاب‌های درسی حذف شده است) اسم‌های انعطاف پذیر ما هستند یعنی توانایی این را دارند تا به شکل وزن‌های مختلفی درآیند.

مثال: غَفَرَ             غافِر، مَغفور، غَفّار

ساختار اسم فاعل در زبان عربی

دو نوع است؛

الف) اسم فاعل مجرد:

اسمی است بر وزن «فاعِل» که از دلِ افعال ثلاثی مجرد خارج می شود. به مثال های زیر دقت کنید:

نَصَرَ (یاری کرد) /  ناصِر (یاری کننده)

کَتَبَ (نوشت) /  کاتِب (نویسنده)

قامَ (برخاست) / قائم ( برخيزنده، برپا)

دَعا (دعوت کرد) / داعي (دعوت کننده)

ب) اسم فاعل مزید:

اسمی است که از فعل های مضارعِ ثلاثی مزید ساخته می شوند و مراحل ساخت آن به شرح زیر می باشد:

1. بجای حرف مضارعه، میم مضموم «مُ» قرار می دهیم.
2. به حرف یکی مانده به آخر، کسره «ﹻ» می دهیم.

مثال:

یُعَلِّمُ / مُعَلِّم (معلم)

یُرشِدُ / مُرشِد (راهنما)

یُرافِقُ / مُرافِق (همراه)