همه چیز درمورد اسم فاعل و اسم مفعول – مثال و نحوه ساخت

شاید شما هم جز افرادی باشید که این سوال برایشان به وجود آمده: چه فرقی میان اسم فاعل و اسم مفعول با فاعل و مفعول در عربی وجود دارد؟
در این مقاله قصد دارم تا تفاوت این دو مبحث، راه تشخیص و ساختار هر کدام از آنها را نیز به شما نشان دهم.
دانش “صرف” در عربی
در عربی دانشی به نام “صرف” وجود دارد. کار این دانش چیست؟ به این میپردازد که ظاهر کلمه به تنهایی و بدون توجه به کلمات قبل و بعدش، چه ویژگیهایی دارد.
میخواهم فرضیهای را بیان کنم که ممکن است کمی غیر واقعی به نظر برسد.
صرفا بعنوان یک مثال برای نقش بندی بهتر در ذهنتان از من بپذیرید.
فرض کنید در یک روز طوفانی درِ خانهتان به صدا در میآید! سوالاتی به ذهنتان خطور میکند:
آیا باد در را به صدا در آورد؟ یا یک انسان پشت در است؟ چند نفرند؟ خانم است یا آقا؟ اخلاقشان چگونه است؟ انعطاف پذیرند یا خجالتی؟ میشناسیشان یا غریبه اند؟
آیا با تغییر جایگاه اجتماعیشان خودشان هم تغییر می کنند یا همان گونه که بودند باقی می مانند؟
(قطعا با شنیدن صدای در، فوراً اقدام به باز کردن آن می کنیم و نیازی به این سوالات نداریم ولی خب مثال است دیگر!)
با توجه به موارد بالا به مثال زیر توجه کنید:
رأیتُ الطالبَ یُطالعُ فی المکتبة.
ویژگی ظاهری “الطالب” (بدون توجه به جمله): اسم، مفرد، مذکر، اسم فاعل مجرد، معرَّف به ال، معرب
اسم فاعل و اسم مفعول مربوط به علم صرف می شوند و برای تشخیصشان نیازی نیست حتما در جمله وجود داشته باشند.
مثل: «طالب» که چون بر وزن فاعِل است اسم فاعل و «مطلوب» در وزن مَفعول و اسم مفعول است. (توضیح مفصلی دارد که پیشتر به آن میپردازیم).
اما دانش دیگری وجود دارد به نام نحو که در مورد جایگاه کلمه در جمله بحث میکند.
فرض کنید مردی را در بانک و در محل کارش میبینید که در باجه 3 نشسته است؛ از جایگاهش میفهمید که او کارمند بانک است یا کسی را میبینید که پشت میزی بزرگ در کنار پنجره بر صندلی تکیه داده است؛ متوجه میشوید که او رئیس بانک است.
با توجه به جایگاه آنها نقش یا شغلشان را تشخیص دادهاید. حال به مثال زیر دقت کنید:
مثال: قَرَأ علیٌّ الکتابَ.
با توجه به اینکه «علیٌّ» بعد از فعل «قَرَأ» آمده و انجام دهنده آن است، نقش «فاعِل» به آن اختصاص می یابد و همچنین فعل «قَرَأ» عملی است که بر«الکتابَ» وارد شده (“خواندن” روی “کتاب” اعمال شده است.)
و الکتاب در نقش «مفعول به» واقع می شود.
اینم از این!
برویم سراغ توضیح پیشرفته از اسم فاعل و اسم مفعول.
(تا اینجا اگه سوالی دارین، توی قسمت دیدگاهها برام بنویسید تا در اولین فرصت جواب بدم)
اسم فاعل در زبان فارسی
اسم فاعل، شخص یا چیزی است که کاری (نویسنده، آموزگار و …) از او سر زده است یا دارای حالتی (شکیبا، زیبا، بینا…) میباشد.
در زبان فارسی به این اسم، صفت فاعلی گفته میشود. و ساختار آن به صورتهای زیر میباشد:
بن مضارع + نده/ گار/ ا/ کار/ ان
مثال: خواننده، آفریدگار، دانا، ستمکار، روان
اسم فاعل در زبان عربی
اسم مشتقی ( گرفته شده از فعل یا مصدر) است که از فعل های ثلاثی مجرد و مزید (مراجعه شود) ساخته میشود. اسمهای مشتق (هر چند کلمه مشتق از کتابهای درسی حذف شده است) اسمهای انعطاف پذیر ما هستند یعنی توانایی این را دارند تا به شکل وزنهای مختلفی درآیند.
مثال: غَفَرَ غافِر، مَغفور، غَفّار
ساختار اسم فاعل در زبان عربی
دو نوع است؛
الف) اسم فاعل مجرد:
اسمی است بر وزن «فاعِل» که از دلِ افعال ثلاثی مجرد خارج می شود. به مثال های زیر دقت کنید:
نَصَرَ (یاری کرد) / ناصِر (یاری کننده)
کَتَبَ (نوشت) / کاتِب (نویسنده)
قامَ (برخاست) / قائم ( برخيزنده، برپا)
دَعا (دعوت کرد) / داعي (دعوت کننده)
ب) اسم فاعل مزید:
اسمی است که از فعل های مضارعِ ثلاثی مزید ساخته می شوند و مراحل ساخت آن به شرح زیر می باشد:
- بجای حرف مضارعه، میم مضموم «مُ» قرار می دهیم.
- به حرف یکی مانده به آخر، کسره «ﹻ» می دهیم.
مثال:
یُعَلِّمُ / مُعَلِّم (معلم)
یُرشِدُ / مُرشِد (راهنما)
یُرافِقُ / مُرافِق (همراه)
آموزش عربی کامل و فشرده با دورهی تیتان
تیتان پایه یازدهم انسانی، زنگ عربی
“عربی یازدهم انسانی” آخرین عربی دوره متوسط اول و به نوعی میتوان گفت غول مرحله آخر درس عربی در دوره…
تیتان پایه دهم ریاضی و تجربی، زنگ عربی
اصلاً اغراقآمیز نیست اگر بگوییم مهمترین کتاب درسی عربی دوران تحصیل شما “عربی دهم ریاضی و تجربی” است. از…
اسم مفعول در فارسی
مفعول یا همان صفت مفعولی اسمی را توصیف میکند که کاری روی آن انجام شده یا حالتی را پذیرفته باشد. به ساختار آن توجه کنید:
بن ماضی فعل + ﮫ
بن ماضی فعل + ﮫ + شده
مثال: نوشته / نوشته شده
به این «نوشته» دقت کنید.
به این متن «نوشته شده» دقت کنید.
به صورت «خراشیده» اش نگاه کردم.
اسم مفعول در زبان عربی
اسم مشتقی است که از فعلهای ثلاثی مجرد و مزید ساخته میشود.
ساختار اسم مفعول در زبان عربی
دو نوع است:
الف) اسم مفعول مجرد:
اسمی است بر وزن «مفعول» که از فعل ثلاثی مجرد ساخته میشود. اسم مفعول تنها از فعلهای متعدی ساخته میشود. (به مبحث لازم و متعدی مراجعه شود) به مثالهای زیر دقت کنید:
نَصَرَ (یاری کرد) / مَنصور (یاری شده)
کَتَبَ (نوشت) / مکتوب (نوشته شده)
دَعا (دعوت کرد) / مَدعُو (دعوت شده)
ب) اسم مفعول مزید:
اسمی است که از فعلهای مضارعِ ثلاثی مزید ساخته میشود و مراحل ساخت آن به شرح زیر میباشد:
- بجای حرف مضارعه، میم مضموم «مُ» قرار میدهیم.
- به حرف یکی مانده به آخر، فتحه «ﹷ» میدهیم.
مثال:
یُعَلِّمُ / مُعَلَّم (تعلیم داده شده)
یُرشِدُ / مُرشَد (راهنمایی شده)
یُرافِقُ / مُرافَق (همراهی شده)
نکات مهمی که از این مبحث باید یاد گرفته باشیم تشخیص اسم فاعل و تشخیص اسم مفعول یعنی ساختار اسم فاعل در عربی و ساختار اسم مفعول در عربی و چگونگی ترجمه آنها به فارسی میباشد.
در زبان عربی اسمهای مشتق دیگری وجود دارد که در مقالههای بعدی به آن میپردازم.
با ما همراه باشید…
میماس پایه یازدهم انسانی، آموزش قواعد
فرقی ندارد دانش آموز پایه چندم باشید و چه رشتهای، تقریباً از هر 100 نفری که درباره درس عربی نظر…
میماس پایه دهم ریاضی و تجربی، آموزش قواعد
فرقی ندارد دانش آموز پایه چندم باشید و چه رشتهای، تقریباً از هر 100 نفری که درباره درس عربی نظر…
سلام عرض خسته نباشید به شما دوست عزیز!
مقالهی بسیار مفید و آموزندهای بود… فقط سوالی داشتم
توی بخش “اسم فاعل در زبان فارسی” در مثال هایی که زده شد ، “آفریدگار” هم ذکر شد… سوال من این بود که مگه “آفرید” بن ماضی نیستش؟ پس چطوری تونسته با “گار” ترکیب بشه و اسم فاعل بسازه؟
سلام، خیلی خوشحالیم که براتون مفید بوده.
درمورد سوالتون:
آفریدگار مترادف آفریننده یعنی کسی که عمل آفرینش رو انجام داده که معادل صفت فاعلی فارسی و اسم فاعل عربی میشه
سلام ممنون . یک مروری خیلی عالی بر مطالب گذشته
سلام امیرِ عزیز.
خوشحالیم که برات مفید بوده
امیر اسم فاعله؟
سلام سینای عزیز
خیر، امیر اسم فاعل نیست.
میتونین توی این گروه رفع اشکال عربی عضو بشین و از طریق گروه سوالاتتون رو بپرسین:
https://t.me/arabiacademy_gp
سلام .برای اینکه بتونیم تشخیصشون بدیم چه طور میتونیم این کاروبکنیم؟؟؟
سلام فاطمه جان
سوالات رو میتونی توی گروه تلگرام رفع اشکال آکادمی عربی بذاری برامون
اونجا جوابت رو میدیم خیلی زود
https://t.me/arabiacademy_gp
سلام خیلی ممنون خیلی خوب و مفید بود
خیلی خوشحالم که براتون مفید بوده :)
با تشکر از توضیحات عالیتون خسته نباشید
خوشحالیم که مفید بوده براتون