همه چیز در مورد مستثنی و مستثنی منه

در ادامه به تعریف هر کدام از این ارکان می‌پردازیم:

ادات استثناء

ادات استثناء به کلماتی با معانی “به غیر از”، “بجز”، “سوا”، “سوای”، “غیر”، “جز” می‌گویند. در زبان عربی ادات استثناء شامل

 کلمات “الّا”، “غَیر”، “سِوی”، “خَلا”، “عَدا”، و “حاشا” می‌شود. در مثالی که پیش از این آوردیم، “بجز” ادات استثناء می‌باشد. 

ادات استثناء در جمله حتما بیان می‌شود و قابل حذف نیست.)در کتاب های شما فقط «الّا» آمده است.)

مستثنی

مستثنی به معنی استثناء شده، آن قسمتی از جمله است که نسبت به حکم اصلی استثناء شده است. در زبان عربی مستثنی

، همیشه یک اسم منصوب است. این اسم منصوب بعد از ادات استثناء می‌آید. در جمله‌ای که مثال زدیم، “علی” نقش مستثنی

 دارد. مستثنی هم همچون ادات استثناء، در جمله حتما بیان می‌شود و قابل حذف نیست.

مستثنی منه

مستثنی منه در زبان عربی، اسمی است که قبل از ادات استثناء می‌آید. جزء بزرگ‌تری نسبت به مستثنی است و مستثنی از آن

 جدا شده است. مستثنی منه اسمی معمولا معرفه است.

مستثنی منه بر خلاف مستثنی و ادات استثناء می‌تواند در جمله حضور نداشته باشد. در مثالی که بیان کردیم، علی که مستثنی

 است، از چه اسمی جدا شده است؟ از “همه”. بله پس مستثنی منه در این مثال “همه” است.

در ادامه به توضیح کامل‌تری از نحوه تشخیص مستثنی، مستثنی منه و ادات استثناء و ارائه و توضیح یک مثال عربی کنکوری

 خواهیم پرداخت.

نحوه تشخیص مستثنه و مستثنه منه 

ما در زبان فارسی هم موارد مستثنی داریم، برای مثال میگوییم همه دانش آموزان آمدند بجز علی. یعنی داریم علی را از بقیه

 دانش آموزان جدا می‌کنیم. پس “همه دانش آموزان” می شود: “مستثنی منه” به معنای جدا شده از آن (یعنی یک چیزی از 

آن جدا شده). علی می شود مستثنی. پس اکنون متوجه شدیم برای پیدا کردن مستثنی منه باید چه کاری انجام دهیم:

• جمله قبل از “الا” را معنی می کنیم.
• جار و مجرور را کنار می‌گذاریم. (در حل تستی که در پایان مطلب آمده به دلیل این کار اشاره خواهیم کرد)
• دقت می کنیم می بینیم کلمه ای که بعد از “الا” آمده، از نظر معنایی از کدام یک از اسم‌های قسمت قبل از “الّا” جدا شده است.

حل یک تست مهم کنکوری در رابطه با مستثنی و مستثنی منه بصورت گام به گام:

سوال:

عین الصحیح عن المستثنی او المستثنی منه: (کدام گزینه در رابطه با مستثنی و مستثنی منه درست است؟)
1) شاهد الناس أصنامهم مکسّرة فی المعبد الّا واحداً منهم!: المستثنی منه جمع تکسیر و هو مفعول!
2) لا یدخل الجنه بغیر حساب فی یوم البعث الّا عبادک المخلصون!: المستثنی جمع مکسّر و هو موصوف!
3) إنّی لاأبحث عن شیء فی الدنیا الّا التقرّب الی الله!: المستثنی مصدر من المجرّدالثلاثی و هو معرفه!
4) دُعی جمیع الموظّفین إلی الحفلة الّا اثنین منهم!: المستثنی منه اسم الفاعل و هو معرّف بأل!

بررسی گزینه 1

1_ شاهد الناس أصنامهم مکسّره فی المعبد الّا واحداً منهم!: المستثنی منه جمع تکسیر و هو مفعول!

بعد از الّا را ببینید، مگر یک اسم نیامده است؟ بله اسم “واحداً” آمده است. این اسم هیچگاه نمی‌تواند از “فی المعبد” جدا

 شود. چون “واحداً” یک اسم است در حالیکه “فی المعبد” یک جارومجرور.

این 2 نکته مهم را در نظر داشته باشید:

1- ما هیچوقت نمیتوانیم زمانیکه کلمه بعد از “الّا” اسم است، آن را از جارومجرور جدا (مستثنی) کنیم.

2- درحالیکه اگر بعد از “الّا” جار و مجرور بلافاصله آمده باشد، مستثنی منه هم در صورت وجود، باید جارومجرور باشد.

پس اگر بعد از “الّا” اسم آمده باشد، جارومجرورهای قبل از “الّا” نمی توانند، مستثنی منه باشند، پس آن‌ها را کنار می‌گذاریم

 (دور میریزیم). بعد از آن حال به بررسی این قسمت راه حل میپردازیم که ببینیم این اسم (در اینجا “واحداً”) از کدام قسمت

 جدا می‌شود.

ترجمه: مشاهده کردند مردم بت هایشان را که شکسته شده است در معبد؛ به غیر از یکی از آن‌ها.

حال برای ما سوال این است که منظور از “یکی” یکی از مردم است یا یکی از بت‌ها. برای تشخیص آن یک نکته عالی به شما

 می‌گوییم. به کلمه “منهم” خیلی دقت کنید. “هم” در “منهم” همانطور که می‌دانید ضمیر است و به جمع مذکر برمی‌گردد. پس

 به “الناس” یا همان “مردم” برمی‌گردد.

درصورتی که اگر به بت ها برمی‌گشت، باید بجای “منهم” از “منها” استفاده میشد. زیرا کلمه “اصنام” جمع “صنم” است به معنی

 بت‌ها. این جمع یک جمع غیر انسان است. برای جمع غیر انسان اگر بخواهیم ضمیر بیاوریم، باید از ضمیر مفرد مونث استفاده

 کنیم. پس ما متوجه شدیم از نظر معنایی کلمه “واحدا” از کلمه “الناس” جدا می‌شود.

حال ببینیم آیا گزینه اول صحیح است یا خیر:

در سمت چپ گزینه اول، آمده است که مستثنی منه، جمع مکسر است. پس این گزینه غلط است؛ زیرا مستثنی منه در این 

گزینه کلمه “الناس” است. “الناس” یک اسم جمع است اما جمع مکسر نیست.

بررسی گزینه 2

2_ لا یدخل الجنه بغیر حساب فی یوم البعث الّا عبادک المخلصون!: المستثنی جمع مکسّر و هو موصوف!

در این گزینه هم همانطور که مشخص است، کلمه بعد از “الا” عبادک است که یک اسم است. پس جارومجرورهای قبل از “الا” را

 میریزیم دور. پس “فی یوم البعث” و “بغیر حساب” حذف می‌شوند. با توجه به معنی کلمات باقیمانده قبل از “الّا” که می شود:

 “به بهشت داخل نمی شود”، به این نتیجه میرسیم که این جمله یک کلمه کم دارد.

در این قسمت باید گفته می شد: “به بهشت وارد نمی شود کسی که”. “کسی که” در عربی می شود “احد”. و کلمه “عبادک” از

 “احد” جدا شده است و “احد” مستثنی منه باید باشد که جمله آن را ندارد. پس ما در این گزینه مستثنی منه محذوف داریم.

 مستثنی هم که گفتیم عبادک است. حال ببینیم آیا گزینه دوم صحیح است یا خیر:

در سمت چپ گزینه دوم، آمده است که مستثنی جمع مکسر است که این درست است. زیرا “عبادک” جمع مکسر است و جمع

 کلمه “عبد” است. و در ادامه آمده است، مستثنی موصوف است. این هم درست است زیرا عبارت “عبادک المخلصون” به

 معنای “بندگان مخلص خدا” موصوف و صفت است و عبادک (بندگان) موصوف و المخلصون (مخلص خدا) صفت است. پس

 گزینه 2 صحیح و پاسخ این تست است.

بررسی گزینه 3

3_ إنّی لاأبحث عن شیء فی الدنیا الّا التقرّب الی الله!: المستثنی مصدر من المجرّدالثلاثی و هو معرفه!
در این گزینه باید ببینیم “التقرّب” از چه چیزی جدا شده است. مطابق با چیزی که پیش از این گفته شد.

عبارت “فی الدنیا” از آنجایی که جارومجرور است حذف می شود. معنای کلمات باقیمانده می شود: “من جستجو نمی کنم

 چیزی بجز تقرب به خدا”.

همانطور که از ترجمه مشخص است، “تقرب” از “چیزی” جدا شده است. پس چیزی (شیء) مستثنی منه است.

حال ببینیم آیا گزینه سوم صحیح است یا خیر:

در سمت چپ گزینه سوم، آمده است که مستثنی که همان “التقرب” است، مصدری از مجرد ثلاثی است. تقرب همانطور که

 می‌دانید بر وزن تفعل است؛ پس مجرد ثلاثی غلط است. پس گزینه 3 به همین دلیل حذف می شود.

بررسی گزینه 4

4_ دٌعی جمیع الموظّفین إلی الحلفه الّا اثنین منهم!: المستثنی منه اسم الفاعل و هو معرّف بأل!

کلمه بعد از “الّا”، اثنین است. پس اثنین مستثنی است و از آنجایی که اسم است، پس جارومجرور قبل از “الّا” که عبارت “إلی

 الحلفه” می‌باشد حذف می شود. معنای کلمات باقیمانده می‌شود، دعوت شد از همه کارمندان به جز دو نفر از آنها. دو نفر

 (اثنین) از همه کارمندان (یا کارمندان) جدا می شود. پس “الموظّفین” نقش مستثنی منه دارد. . حال ببینیم آیا گزینه چهارم

 صحیح است یا خیر:

در سمت چپ گزینه چهارم، آمده است که مستثنی منه، اسم فاعل است. در حالیکه موظف اسم مفعول است، پس این گزینه

 هم غلط است و پاسخ تست همان گزینه 2 می‌شود.

کلام اخر 

تلاش مادر اکادمی عربی برای اموزش عربی به زبان ساده میباشد  با توجه به اینکه مبحث مستثی و مستثی منه جزو قواعد پایه

 دوازدهم میباشد شما با شرکت در دوره تیتان دوازدهم  انسانی و دوره تیتان دوازدهم مشترک (تجربی و ریاضی)میتوانید تمامی

 مباحث کتاب عربی اعم از لغت ،قواعد،ترجمه و حل تمرین را اموزش ببیند .

هم چنین امادگی لازم برای کنکور را از دوره صفر تا صد عربی میراندا بدست اورید که شامل جزوه به همراه بیشمار تست، بانک

 تست ویژه جمع‌بندی، ترجمه خط به خط متن درس و تمارین و لغات مهم، نقشه راه و ارائه برنامه هفتگی برای استفاده صحیح

 از جلسات آموزشی و …میباشد .

 در صورت نیاز به راهنمایی بیشتر و مشاوره باما درارتباط باشید .